Σε μια παρακμιακή περίοδο μιας κοινωνίας πρέπει το κράτος να αναλαμβάνει την ευθύνη για τη συνοχή της κοινωνίας και για τη διατήρηση των υπαρχόντων παραγωγικών συθνηκών εν όψει της όξυνσης των αντιθέσεων του συστήματος. Έτσι τείνει το κράτος να ενισχύεται διαρκώς μέχρι να ενσωματώσει όλη την κοινωνία στις δομές τις. Η διόγκωση της ιμπεριαλιστικής διαχείρισης και της απόλυτης μοναρχίας ήταν χαρακτηριστικά αυτού του φαινομένου στην παρακμή της ρωμαϊκής δουλικής κοινωνίας και του φεουδαρχισμού.

Ακόμη και στην παρακμή του καπιταλισμού η γενική τάση προς τον κρατικό καπιταλισμό έγινε ένα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του κοινωνικού βίου. Επειδή σε αυτήν την εποχή κανένα εθνικό κεφάλαιο είναι σε θέση να εξελίσσεται απεριόριστα και κάθε από αυτό αντιμετωπίζει έναν άσπλαχνο ιμπεριαλιστικό ανταγωνισμό, εξαναγκάζεται κάθε εθνικό κεφάλαιο να οργανώνεται όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται για να προετοιμάζεται όσο καλύτερα γίνεται οικονομικά και στρατιωτικά προς τα έξω κατά των αντιπάλων του και στο εσωτερικό της αυξανόμενης όξυνσης των κοινωνικών αντιθέσεων να κρατά τον έλεγχο. Η μόνη δύναμη της κοινωνίας που μπορεί να εκτελέσει αυτά τα καθήκοντα είναι το κράτος.

Μόνο το κράτος μπορεί να:

• ελέγξει την εθνική οικονομία παγκοσμίως και κεντρικά και να μειώσει τον εσωτερικό ανταγωνισμό, τον οποίο αποδυναμώνει η οικονομία. Συγχρόνως, η ανώτατη αρχή του είναι να ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της εθνικής οικονομίας για να αντιμετωπίσει ενωμένα τον ανταγωνισμό στην παγκόσμια αγορά.
• η λήψη στρατιωτικών προληπτικών μέτρων (ανάπτυξη στρατιωτικών ενόπλων δυνάμεων), τα οποία είναι απαραίτητα για την υπεράσπιση των ενδιαφερόντων του εθνικού κεφαλαίου λαμβάνοντας υπόψη την όξυνση των διεθνών αντιθέσεων.
• τελικά χάρη σε μια συνεχώς ενισχυμένης μηχανής καταπίεσης και της γραφειοκρατίας της να δυναμώσει την εσωτερική συνοχή της κοινωνίας, η οποία απειλείται από την επιταχυνόμενη κατάρρευση των οικονομικών βάσεών της. Μόνο το κράτος μπορεί μέσα από τη πανταχού παρούσα εξουσία της να αποσπά με τη βία τη διατήρηση μιας κοινωνικής δομής, η οποία όλο και λιγότερο είναι σε θέση να ρυθμίσει αυθόρμητα τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Και αυτή η κοινωνική δομή αμφισβητείται όλο πιο πολύ, όσο περισσότερο γίνεται ένας παραλογισμός για την επιβίωση της ίδιας κοινωνίας.

Στον οικονομικό τομέα αυτή η τάση προς τον κρατικό καπιταλισμό εκφράζεται μέσα από το γεγονός ότι το κράτος αναλαμβάνει όλες τις θέσεις-κλειδιά του παραγωγικού συστήματος, μολονότι δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ πλήρως. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο νόμος της αξίας, ο ανταγωνισμός ή η αναρχία της παραγωγής εξαφανίζονται, που είναι και οι βασικές ιδιότητες της καπιταλιστικής οικονομίας. Αυτές μένουν σε παγκόσμιο επίπεδο έγκυρες, όπου οι νόμοι της αγοράς συνεχίζουν να κυριαρχούν κι έτσι ορίζονται οι παραγωγικές συνθήκες μέσα σε κάθε εθνική οικονομία, ανεξάρτητα από το πόσο υψηλός είναι ο βαθμός της κρατικοποίησης. Ο «βιασμός» του νόμου της αξίας και των νόμων του ανταγωνισμού γίνεται, επειδή μπορούν να λειτουργούν πιο αποτελεσματικά σ’αυτό το πλαίσιο. Αν η αναρχία στην παραγωγή εν όψει του κρατικού σχεδιασμού φανεί να υποχωρεί σε εθνικό επίπεδο, θα εμφανιστεί ακόμη πιο δυνατά σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδίως κατά τη διάρκεια της ισχυρής κρίσης του συστήματος που μπορεί να αποφύγει και ο κρατικός καπιταλισμός. Αρκετά μακριά από το να είναι μια »εκλογίκευση« του καπιταλισμού, ο κρατικός καπιταλισμός δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια έκφραση της ίδιας παρακμής.

Η αυξημένη υποδούλωση του κεφαλαίου στο κράτος εκτελείται είτε σταδιακά μέσω της συγχώνευσης του »ιδιωτικού« κεφαλαίου και του κρατικού κεφαλαίου όπως είναι και στις πιο αναπτυγμένες χώρες, είτε μέσω της αλματώδους και ανελλιπούς κρατικοποίησης εκεί που το ιδιωτικό κεφάλαιο είναι πιο αδύναμο.

Η τάση προς τον κρατικό καπιταλισμό εμφανίζεται σε όλες τις χώρες στον κόσμο. Επιταχύνεται και ξεσπά με το χειρότερο τρόπο εκεί, όπου οι επιπτώσεις της παρακμής ξεκινούν με τον πιο βίαιο τρόπο: ιστορικά κατά τη διάρκεια των κρίσεων ή χρόνων πολέμου, γεωγραφικά στις οικονομικά ασθενέστερες χώρες. Αλλά ο κρατικός καπιταλισμός δεν είναι ένα φαινόμενο που είναι μόνο χαρακτηριστικό για τις ασθενέστερες χώρες. Αντιθέτως: αν και ο βαθμός της τυπικής κρατικοποίησης είναι πιο υψηλός στις υπανάπτυκτες χώρες, αποδεικνύεται ο πραγματικός έλεγχος του οικονομικού βίου μέσω του κράτους στις υψηλά αναπτυγμένες χώρες γενικά κατά πολύ πιο αποτελεσματικός. Ο λόγος γι’αυτό οφείλεται στον υψηλό βαθμό συγκέντρωσης του κεφαλαίου αυτών των χωρών.

Στον πολιτικό και κοινωνικό τομέα η τάση προς τον κρατικό καπιταλισμό εκφράζεται με το γεγονός ότι στις ακραίες ολοκληρωτικές μορφές όπως ο φασιμσός ή ο σταλινισμός και στην μορφή, η οποία κρύβεται πίσω από τη δημοκρατική μάσκα, ο κρατικός μηχανισμός και ιδίως η εκτελεστική εξουσία εξασκεί έναν όλο και μεγαλύτερο έλεγχο που διαπερνούν όλους τους τομείς του κοινωνικού βίου. Σε ένα άνισο υψηλό επίπεδο απ’ότι στην παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή του φεουδαρχισμού, το κράτος του παρακμιακού καπιταλισμού έγινε ένας επίφοβος, κρύος και ανώνυμος μηχανισμός, ο οποίος κατέστρεψε το πραγματικό θεμέλιο της αστικής κοινωνίας.